Rehabilitacja po udarze mózgu

Kiedy, ile i dla kogo?

Według Deklaracji Helisingborskiej podpisanej w 2006r. przez przedstawicieli większości krajów Europy, każdy pacjent po udarze mózgu, powinien mieć dostęp do kompleksowej opieki w fazie ostrej oraz odpowiedniej rehabilitacji i prewencji we wtórnej fazie choroby. Jakie są realia i na jaki dostęp do rehabilitacji może liczyć pacjent po udarze mózgu w naszym kraju?

Rehabilitacja w oddziale udarowym

Powszechnie uważa się, że rehabilitacja ruchowa powinna być rozpoczęta jak najwcześniej po wystąpieniu udaru, jednak o tym, kiedy faktycznie zostanie wdrożona, decyduje lekarz prowadzący chorego. Przy podejmowaniu takiej decyzji bierze pod uwagę wiele czynników, m.in. występowanie poważnych zaburzeń krążeniowo­oddechowych lub stan psychiczny chorego. Jeżeli lekarz uzna, że stan pacjenta jest ustabilizowany i nie ma przeciwskazań do podjęcia rehabilitacji, zleca rozpoczęcie usprawniania przez fizjoterapeutę. W przy­padku zaburzeń mowy lub wystąpienia zaburzeń poznawczych lekarz już na tym etapie może poprosić o rozpoczęcie terapii także neurologopedę lub neuropsychologa. Pacjent po udarze przebywa w oddziale udarowym średnio od 7 do 12 dni. Po tym okresie, jeżeli stan pacjenta jest stabilny i nie ma przeciwskazań do wypisu, lekarz może poprosić rodzinę o przejęcie dalszej opieki nad chorym. W praktyce oznacza to, że jeżeli w szpitalu nie ma oddziału rehabilitacyjnego, do którego można bezpośrednio przenieść chorego, to właśnie rodzina musi zorganizować przeniesie do oddziału rehabilitacyjnego w innym szpitalu. Szpital, do którego trafia chory bezpośrednio po udarze, nie ma obowiązku zapewnienia choremu dalszej rehabilitacji. Lekarz prowadzący wypisuje choremu skierowanie do oddziału rehabilitacyjnego, ale to rodzinna chorego musi znaleźć ten oddział i ustalić wszelkie szczegóły związane z przeniesieniem. W znalezieniu oddziału, gdzie będzie kontynuowana rehabilitacja pomocny jest internetowy portal NFZ: www.terminyleczenia.nfz.gov. pl. Po wybraniu w wyszukiwarce portalu hasła: "Oddział Rehabilitacji Neurologicznej", zaznaczeniu określenia „przypadek pilny'' oraz wskazaniu województwa, w którym szukamy oddziału rehabilitacyjnego, otrzymamy pełną listę oddziałów z przybliżonym czasem oczekiwania na przyjęcie.

Kwalifikacja do oddziału rehabilitacji neurologicznej. Czy wszyscy pacjenci po udarze mogą być zakwalifikowani?

Jeżeli w szpitalu, w którym przebywa pacjent po udarze, jest oddział rehabi­litacyjny, przeniesienie chorego do tego oddziału może odbyć się bezpośrednio po zakończeniu terapii w oddziale udarowym. Optymalna sytuacja to taka, w której pacjent trafia na rehabilitację bezpośrednio po wyjściu z oddziału udarowego. Niestety zdarza się, że musi on czekać na wolne miejsce. W sytuacji, gdy oddział reha­bilitacji neurologicznej nie ma możliwości przyjęcia pacjenta z powodu braku miejsc, nie powinniśmy oczywiście rezygnować z rehabilitacji. Dobrze jest szukać wolnego miejsca w innym oddziale. Czas oczekiwania na rehabilitację jest określony zapisami rozporządzeń Prezesa NFZ. Pacjent w stanie ciężkim - z dużym deficytem neurologicznym, który ocenia się w skali Barthel lub na podstawie skali defi­cytów funkcji poznawczo-behawioralnych, musi trafić do oddziału rehabilitacji najpóźniej w ciągu 14 dni od dnia wypisania z oddziału udarowego. Jeśli deficyt neurologiczny jest mniejszy, musi trafić do takiego oddziału w ciągu 30 dni od daty wypisu.

Skierowanie na rehabilitację neurologiczną mogą wystawić lekarze oddziałów anestezjologii i intensywnej terapii, neurologicznego, neurochirurgicznego, chirurgicznego, ortopedii i traumatologii, wewnętrznego, pediatrycznego i chorób zakaźnych; lekarze poradni: neurologicznej, neurochirurgicznej, chirurgii ogólnej, chirurgii dziecięcej, urazowo-ortopedycznej lub poradni rehabilitacyjnej; w przypadku dzieci do ukończenia 18 roku życia skierowanie na rehabilitację neurologiczną mogą wystawić lekarze oddziałów: anestezjologii i intensywnej terapii, neonatologii, neurologii i neurochirurgii, ortopedii i traumatologii, chirurgii dziecięcej, chorób zakaźnych, pediatrii lub poradni specjalistycznej: neurologicznej, neonatologicznej, neurochirurgicznej, pediatrii, urazowo-ortopedycznej, chirurgii dziecięcej, rehabilitacyjnej.

O przyjęciu pacjenta po udarze mózgu do oddziału rehabilitacji neurologicznej decyduje lekarz specjalista rehabilitacji leczniczej. Może on odmówić przyjęcia do oddziału, gdy podczas badania wstępnego stwierdzi występowanie u chorego następujących schorzeń:

• nasilony zespół psychoorganiczny, brak kontaktu z chorym,
• odleżyny,
• czynne procesy zapalne lub choroby zakaźne,
• niewydolność oddechowa, nierówna niewydolność krążenia, niestabilna choroba wieńcowa,
• arytmie prowokowane wysiłkiem,
• tętniak rozwarstwiający aorty,
• nadciśnienie niepoddające się leczeniu farmakologicznemu,
• niewyrównane zaburzenia endokrynologiczne,
• nowotwory wymagające pilnego leczenia,
• zespół otępienny o średnim lub ciężkim nasileniu.

Bardzo istotne jest, by pacjent który zostaje przyjęty do oddziału rehabilitacji neuro­logicznej mógł w pełni wykorzystać ten czas, biorąc aktywny udział w procesie rehabilitacji. Wszelkie stany infekcji lub ograniczonej wydolności krążeniowo­oddechowej mogą znacząco obniżyć efektywność prowadzonych terapii rehabilitacyjnych. Okres pobytu pacjenta bezpośrednio po udarze mózgu w oddziale rehabilitacji neurologicznej nazywa się rehabilitacją pierwotną lub wczesną. Szacuje się, że około 30% wszystkich pacjentów, którzy są leczeni w oddziałach neuro­logicznych z powodu udaru mózgu, powinno trafić na dalszą rehabilitację.

Czas pobytu w oddziale rehabilitacji neurologicznej

Czas pobytu w oddziale rehabilitacji neurologicznej nie jest ustalany „z góry'' przy przyjęciu chorego. Powszechnie panuje przekonanie, że wszystkim pacjentom po udarze należy się maksymalny 16 tygodniowy pobyt w oddziale rehabilitacji neurologicznej. To nie prawda. Czas hospitalizacji w oddziale rehabilitacji neurologicznej, tzn. to czy chory będzie mógł korzystać z takiej pomocy przez 6, 9, 12, czy 16 tygodni, zależy od stanu chorego, dynamiki jego poprawy funkcjonalnej oraz kolejki oczekujących na przyjęcie. Decyzję o tym jak długo pacjent będzie przebywał w oddziale rehabilitacji neurologicznej, podejmuje lekarz pro­wadzący chorego z tego oddziału.

Rehabilitacja wtórna

Chory po udarze mózgu może być przyjęty do oddziału rehabilitacji neurologicznej tylko raz w roku. Po wypisaniu z oddziału może ubiegać się o kolejny pobyt dopiero w następnym roku kalendarzowym. Wtedy musi strać się o przyjęcie do oddziału w ramach tzw. rehabilitacji wtórnej. W naszym kraju czas oczekiwania na kolejne przyjęcie do oddziału stacjonarnego bywa niestety bardzo długi. W lipcu 2017 roku, w niektórych rejonach Polski średni czas oczekiwania wynosił 17 miesięcy.

Po zakończeniu wczesnej rehabilitacji neurologicznej pacjent może skorzystać z innych form rehabilitacji: w trybie ambulatoryjnym, domowym i stacjo­narnym.

Rehabilitacja domowa

Rehabilitacja w warunkach domowych przeznaczona jest dla pacjenta, który nie porusza się samodzielnie i nie ma możliwości dotarcia do placówki reha­bilitacyjnej, udzielającej świadczeń w trybie ambulatoryjnym (poradnia rehabilitacyjna, gabinet rehabilitacji, ośrodek/oddział dzienny rehabilitacji). Skierowanie na rehabilitację domową może być wysta­wione przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub specjalistę (rehabilitacji, fizjoterapii, reumatologii, neurologii, chirurgii i pokrewnych). Skierowanie na zabiegi fizjoterapeutyczne w warunkach domowych jest ważne 30 dni od daty wystawienia. W tym czasie skierowanie musi zostać zarejestrowane, bez względu na to, kiedy rozpocznie się rehabilitacja.

Procedura wygląda następująco. Najpierw skierowanie na zabiegi wypisuje lekarz, następnie pacjent wybiera placówkę, umawia się na termin i dopiero wtedy do pacjenta przychodzi fizjoterapeuta. Zabiegi fizjoterapeutyczne w warunkach domowych są udzielane chorym po udarze mózgu przez okres do 12 miesięcy od dnia wystąpienia udaru. NFZ finansuje do 80 dni zabie­gowych w roku kalendarzowym. W rehabilitacji domowej wykonywanych jest do 5 zabiegów dziennie. W uzasa­dnionych przypadkach czas trwania rehabilitacji może zostać przedłużony decyzją lekarza kierującego na zabiegi, za pisemną zgodą dyrektora właściwego oddziału wojewódzkiego NFZ.

Poradnie rehabilitacyjne oferujące rehabilitację domową refundowaną ze środków NFZ możemy znaleźć na stronie: www.terminyleczenia.nfz.gov.pl wpisując w wyszukiwarkę hasło „zespół rehabilitacji domowej" lub „dział (pracownia) fizjoterapii" oraz wybierając region.

Rehabilitacja w ośrodku/oddziale dziennym

Przysługuje pacjentowi, którego stan zdrowia nie pozwala na rehabilitację w warunkach ambulatoryjnych, a pacjent nie wymaga całodobowego nadzoru medycznego. Pacjenci przychodzą co­dziennie rano na zajęcia fizjoterapeutyczne do oddziału dziennego, a po zabiegach wracają do domu. Transport na zabiegi rehabilitacyjne w oddziale dziennym oraz powrót do domu pozostaje w gestii chorego lub jego rodziny.

Czas trwania rehabilitacji w oddziale dziennym wynosi od 15 do 30 dni zabiegowych, obejmuje średnio 5 zabie­gów fizjoterapeutycznych dziennie. W przypadku uzasadnionych względów medycznych i konieczności osiągnięcia celu leczniczego, rehabilitacja może zostać przedłużona decyzją lekarza prowadzącego, za pisemną zgodą dyrektora właściwego oddziału NFZ. Istnieje możliwość powtórnego przyjęcia do oddziału dzien­nego w tym samym roku kalendarzowym.

Skierowanie do oddziału dziennego wystawia:

• lekarz oddziału: urazowo-ortopedycznego, chirurgicznego, neurochirurgicznego, neurologicznego, reumatologicznego, chorób wewnętrznych, onkologicznego, urologicznego pediatrii, endokrynologii dziecięcej, diabetologii dziecięcej, gineko­logicznego, rehabilitacji ogólnoustrojowej, neurologicznej, pulmonologicznej, kardiologicznej
• lekarz poradni: rehabilitacyjnej, urazowo­ortopedycznej, neurologicznej, reuma­tologicznej, poradni wad postawy, endokry­nologii dziecięcej, diabetologii dziecięcej
• lekarz podstawowej opieki zdrowotnej -w przypadku zaostrzeń chorób przewlekłych Ośrodki rehabilitacyjne oferujące uspraw­nianie chorego po udarze w ramach tzw. dziennego pobytu refundowane ze środków NFZ możemy znaleźć na stronie www.terminyleczenia.nfz.gov. pl wpisując w wyszukiwarkę hasło „zakład/ ośrodek rehabilitacji leczniczej dziennej" oraz wybierając region.

Szacuje się, że około 30% wszystkich pacjentów, którzy są leczeni w oddziałach neurologicznych z powodu udaru mózgu, powinno trafić na dalszą rehabilitację do oddziału rehabilitacji neurologicznej. W praktyce na dalszą rehabilitację po opuszczeniu oddziału neurologicznego trafia tylko około 15% chorych. 60% osób dzwoniących na Infolinię Udarową prowadzoną przez Fundację Udaru Mózgu zwraca się o pomoc w uzyskaniu dostępu do rehabilitacji. Dostęp do zorganizowanej opieki rehabilitacyjnej jest ciągle jednym z głównych problemów osób po udarze oraz ich rodzin i opiekunów. ©

Dziękujemy Fundacji Udaru Mózgu za udostępnienie materiałów z Magazynu Udarowego